15 тaмыз &#1179aзa&#1179 вaльсіні&#1187 кoрoлі — Ш&#1241мші &#1178aлдaя&#1179oвты&#1187 ту&#1171aн к&#1199ні. Бaр &#1171&#1201мырын &#1241н &#1241лeмінe aрнa&#1171aн кoмпoзитoрды&#1187 биыл 89 жылды&#1171ы. Tengrinews.kz тілшісі кoмпoзитoрды&#1187 шы&#1171aрмaшылы&#1171ы мeн e&#1187бeк жoлын бaяндaйды. 

Ш&#1241мші &#1178aлдaя&#1179oв Oтырaр aудaны Ш&#1241уілдір aуылындa 1930 жылы 15 тaмыздa д&#1199ниeгe кeлгeн. Ш&#1241мшіні&#1187 &#1241кeсі &#1201л тусa Ж&#1241мшид пaтшaны&#1187 aтын &#1179oямын дeп ж&#1199ргeн кeзіндe т&#1199с к&#1257ргeн. Т&#1199сіндe &#1201лыны&#1187 к&#1257лдe a&#1179&#1179у &#1179&#1201с бoлып ж&#1199зіп ж&#1199ргeнін к&#1257рген. М&#1201ны Ш&#1241мшіні&#1187 &#1241кесі жа&#1179сылы&#1179&#1179а жоры&#1171ан. 

Аты Ш&#1241мші емес, Ж&#1241мшит

Айы-к&#1199ні жетіп, анасы Са&#1179ыпжамал босанып, с&#1241биді&#1187 есімін Ж&#1241мшит &#1179ояды. Анасыны&#1187 &#1241лдиін ты&#1187дамаса &#1201йы&#1179тамайтын бала&#1171а Естайды&#1187 «&#1178орланын» ы&#1187ылдап айтып отырып тербеткеннен бе, Ш&#1241мшіні&#1187 &#1257мір бойы с&#1199йіп айтатын &#1241ні «&#1178орлан» болыпты.

Композитор бірден &#1257нер жолына т&#1199спеген. &#1240уелі &#1178апланбектегі зооветтехникумды бітіріп, кейін Сахалиндегі &#1241скери училищені, елге келген со&#1187 Ташкент &#1179аласында&#1171ы Хамза Ниязи атында&#1171ы музыка училищесін, содан со&#1187 &#1178аза&#1179ты&#1187 &#1178&#1201рман&#1171азы атында&#1171ы консерваториясыны&#1187 композиторлар дайындайтын факультетінде о&#1179ы&#1171ан. &#1240лдебір себептермен Ш&#1241мші диплом ала алмай, &#1257міріні&#1187 со&#1187ына дейін &#1241уес&#1179ой сазгерлер &#1179атарында ж&#1199рген.

Ш&#1241мшіні&#1187 &#1241кесі &#1178алдая&#1179ты&#1187 азан шы&#1179ырып &#1179ой&#1171ан есімі — &#1240н&#1241пия. Ая&#1171ында&#1171ы &#1179алды к&#1257рген же&#1187гелері бала к&#1199нінен «&#1178алдыая&#1179» деп атап кеткен. Мектеп жасынды «Кімні&#1187 баласысы&#1187?» деген с&#1201ра&#1179&#1179а «&#1178алдая&#1179ты&#1187 баласымын» деп жауап берген екен. Себебі &#1241кесіні&#1187 есімі шынында да &#1178алдая&#1179 деп ойла&#1171ан. 

Ш&#1241мшіні&#1187 &#1241кесі он сауса&#1171ынан &#1257нер там&#1171ан &#1201ста, зергер бол&#1171анымен, &#1241ншілікпен &#1241уестігі жо&#1179 болады. Сонды&#1179тан б&#1201л &#1179асиет бала бойына шешесінен, на&#1171ашыларынан дарыса керек. Анасы Са&#1179ыпжамал той-жиындарда тамылжытып &#1241н шыр&#1179айды екен.

&#1240дебиет, &#1257нер зерттеушісі Бердалы Оспанны&#1187 «Ш&#1241мші туралы сыр» атты ма&#1179аласында сазгерді&#1187 жаны &#1257те н&#1241зік, сезімтал бол&#1171анын жаз&#1171ан.

«И&#1241, Ш&#1241мшіні&#1187 &#1257мірі о&#1187ай бол&#1171ан жо&#1179. &#1240ндеріні&#1187 ке&#1187 тарауы &#1257з жемісін &#1241келіп, «&#1178аза&#1179 КСР &#1257неріне е&#1187бек сі&#1187ірген &#1179ай­раткер» деген ата&#1179 аламын ба деп &#1199міттенді. Себебі, б&#1201л ата&#1179 ел таны&#1171ан, біра&#1179, билік таныма&#1171ан сазгерге &#1257мірлік зейнет­а&#1179ысын &#1179амтамасыз етер еді. Біра&#1179 1989 жылды&#1187 жазында &#1179аза&#1179 хал&#1179ыны&#1187 е&#1187 с&#1199йікті композиторына «&#1178аза&#1179 КСР е&#1187бегі сі&#1187ген м&#1241дениет &#1179ызметкері» деген ата&#1179 берілді. &#1240рине, екі ата&#1179ты&#1187 арасы жер мен к&#1257ктей еді. Б&#1201л хабарды вальс падишасы Шымкент &#1179аласына жа&#1179ын Ленинск &#1179азіргі &#1178азы­&#1171&#1201рт ауылында &#1179аза&#1179 халы&#1179 &#1241ндерін жи­наушы жасы кіші досы Райым&#1179&#1201л Темірбекті&#1187 &#1199йінде отыр&#1171анда газеттен о&#1179ып біледі. Сосын, тамаша &#1241ндерімен елін 35 жыл &#1179уан­тып келген сазгерді&#1187 к&#1257здерінен парлап жас а&#1179ты. Ш&#1241мші жылады. &#1200лы Ш&#1241мші к&#1257з жасынан &#1201ялмай &#1201за&#1179 жылады», — деп жазды Бердалы Оспан.»Ш&#1241мші ауылды&#1187 баласы болса да, орысша&#1171а керемет ж&#1199йрік бол&#1171ан»

Ш&#1241мшіні&#1187 жары Ж&#1241мил&#1241 &#1178алдая&#1179ова отанды&#1179 сайттарды&#1187 біріне с&#1201хбат берген екен. Ж&#1241мил&#1241 &#1179алада орыс мектебінде білім ал&#1171ан. Ш&#1241мші екеуі &#1199ш-т&#1257рт жыл &#1179ыз-жігіт болып ж&#1199ргеннен кейін, ша&#1187ыра&#1179 &#1179&#1201ру&#1171а шешім &#1179абылда&#1171ан. Ол кезде композиторды&#1187 жары 27-де бол&#1171ан. Ш&#1241мші «Ж&#1241мил&#1241ні &#1241дейі &#1179артайтып алдым» деп &#1241зілдеген екен. Кейін &#1201лдары &#1178асым мен М&#1201хтар д&#1199ниеге келген. 

Ш&#1241мші &#1178алдая&#1179ов. © old.el.kz

Ш&#1241мші к&#1257зі тірісінде екі &#1201лыны&#1187 &#1257нер жолына т&#1199суін арманда&#1171ан. Балаларын К&#1199л&#1241ш Байсейітова атында&#1171ы &#1257нер мектебіне апар&#1171ан. &#1178азіргі та&#1187да екеуі де &#1257нер &#1241лемінен алыс емес. 

«А&#1171амнан бата алмадым деп &#1179атты &#1257кінемін»

Композиторды&#1187 жал&#1171ыз &#1179арындасы Райхан &#1178алдая&#1179ованы&#1187 с&#1257зінше сазгер массажды жа&#1179сы к&#1257рген екен. 

«&#1240лі есімде а&#1171ам &#1179айтыс боларынан б&#1201рын ма&#1171ан: «Па шіркін, сені&#1187 &#1179олы&#1187 шипалы! Ахани, ма&#1171ан массаж жасап берші. Адамны&#1187 ауруын &#1179айтаратын &#1179асиеті&#1187 бар, осы сені&#1187. Менен бата алып, адам емдесе&#1187ші»,- деген еді. Мен: «А&#1171а, &#1179ойызшы &#1179ай-&#1179айда&#1171ыны айтпай», — деп к&#1199летінмін. &#1178азір неге а&#1171амнан бата алмадым деп &#1179атты &#1257кінемін. &#1178&#1201дайды&#1187 &#1257зі а&#1171амны&#1187 аузына сал&#1171ан ба, 1992 жылдан бастап дене жараларын емдеп келемін», — деген екен &#1257ткен к&#1199нді еске алып Райхан &#1178алдая&#1179ова.

&#1178аза&#1179 &#1241н &#1241лемінде Ш&#1241мшіні&#1187 орны ерекше. Сазгерді&#1187 300-ге жуы&#1179 &#1241ні бар. Ш&#1241мші &#1241ндеріне бас&#1179а т&#1199гіл а&#1171ылшынны&#1187 &#1257нер &#1179айраткері Роберт Файлер та&#1187 &#1179алып:

«Мен &#1179аза&#1179ты&#1187 &#1201лы композиторымен таныс&#1179аныма &#1179уаныштымын. 300-ге жуы&#1179 &#1241н шы&#1171ару деген — &#1201лы ерлік! Сізге ескерткіш орнату керек», — деген екен.

Ш&#1241мші М&#1201хтар Шаханов, Сабырхан Асанов, &#1178адыр Мырза &#1240ли, Ж&#1201мекен Н&#1241жімеденов, Н&#1201рс&#1201лтан &#1240лім&#1179&#1201лов, Т&#1257леген Айбергенов, З&#1241кір Ш&#1199кіров, Т&#1201манбай Молда&#1171алиев, &#1170афу &#1178айырбеков сынды &#1179аза&#1179ты&#1187 дарынды а&#1179ындарымен ж&#1201мыс жаса&#1171ан. Композиторды&#1187 &#1201лы М&#1201хтар &#1178алдая&#1179овты&#1187 айтуынша, &#1178аза&#1179станны&#1187 т&#1199кпір-т&#1199кпірінен Ш&#1241мші &#1178алдая&#1179овпен амандасу &#1199шін келетін кездері бол&#1171ан. 

«Бізді&#1187 &#1199йге адамдар &#1257те к&#1257п келетін. Ал а&#1179ындар келген кезде музыка &#1241леміне с&#1199&#1187гіп кететіні соншалы&#1179, біз туралы м&#1199лде &#1201мытатын. Тіпті немен ш&#1201&#1171ылданып жат&#1179анымызды с&#1201рамайтын. Ал мен бала болсам да кедергі жасамау&#1171а тырысып, даладан келген кезде, а&#1179ырын басып, б&#1257лмеме кіріп кететінмін. Сонды&#1179тан болар оны&#1187 &#1241рбір нота&#1171а т&#1199скен &#1241ні бала кезімнен миыма сі&#1187іп, м&#1241&#1187гі есімде &#1179алды. Мені&#1187 музыка&#1171а деген &#1179ызы&#1171ушылы&#1171ым осыдан басталды десем болады»,- дейді М&#1201хтар &#1178алдая&#1179ов.

М&#1201хтар &#1240уезов &#1257мірден озар т&#1201сында университет студенттері алдында с&#1257йлеген &#1241йгілі с&#1257зінде Ш&#1241мші саздарын А&#1179ан, Біржан &#1257нерпазды&#1171ынан кейінгі бір «жыл келгендей жа&#1187алы&#1179»  сезіндіретін &#1199здік &#1179&#1201былыс ретінде ба&#1171ала&#1171ан. Ж&#1201рт аузында «б&#1199кіл &#1179аза&#1179 еліне &#1241н салдыр&#1171ан Ш&#1241мші» атануыны&#1187 сыры сонда. Сазгер &#1241ндері, &#1241сіресе, 60-70-жылдардагы жастарды&#1187 аузында ж&#1199рді. Халы&#1179 арасында &#1241сіресе  отаншылды&#1179, елшілдік туралы «Мені&#1187 &#1178аза&#1179станым» туындысы айры&#1179ша болды. 1986 жылы Желто&#1179сан к&#1257терілісіне &#1179атысушы &#1201л-&#1179ыздар Алматы ала&#1187дары мен к&#1257шелерінде Ш&#1241мшіні&#1187 осы &#1241нін &#1201рандай шыр&#1179ап шы&#1179ты. 2005 жылдан «Мені&#1187 &#1178аза&#1179станым» туындысы &#1178аза&#1179стан Республикасыны&#1187 Мемлекеттік &#1241н&#1201раны болып бекітілді.

Ш&#1241мші &#1178алдая&#1179ов

&#1200лы композитор 1991 жылды&#1187 16 &#1179ара­шасында ауырып, аурухана&#1171а т&#1199сті. Сол жылды&#1187 29 желто&#1179санында сазгерге «&#1178аза&#1179станны&#1187 Халы&#1179 &#1241ртісі» ата&#1171ы берілді. Хал&#1179ын с&#1199йген, хал&#1179ы с&#1199йген сазгер 1992 жылды&#1187 29 а&#1179паны к&#1199ні к&#1257з ж&#1201мды.

Комментирование и размещение ссылок запрещено.

Комментарии закрыты.